تاثیر شفقت با خود بر تصویر بدنی زنان مبتلا به سرطان پستان

 در پژوهشی که که در شماره ۴ جلد ۱۱ فصلنامه علمی پژوهشی بیماری‌های پستان ایران منتشر شده نتایج یک کارآزمایی آموزشی تصادفی بر روی تعدادی از زنان مبتلا به سرطان پستان نشان می‌هد که درمان متمرکز بر شفقت می‌تواند بر تصویر بدنی و رضایت زناشویی آن‌ها مؤثر باشد. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه زنان مبتلا به سرطان پستان تحت درمان در بیمارستان امام خمینی شهر تهران در سال ۱۳۹۶ بوده است.

سرطان پستان سومین سرطان شایع در جهان و شایع‌ترین سرطان در زنان است. این بیماری علت اساسی مرگ زنان در سنین ۳۵ تا ۴۵ سال است. سرطان پستان ممکن است در اثر عوامل متعددی چون سن، جنس، نژاد و بیماری خوش‌خیم قبلی در پستان، سابقه سرطان قبلی در فرد بیمار، سن قاعدگی زودرس، یائسگی دیررس و بارداری در سنین بالا به وجود آید.

سرطان پستان رشد مهارنشدنی یک سری سلول‌های غیر طبیعی در ناحیه پستان است که این سلول‌ها توانایی تهاجم به بافت‌های اطراف خود و انتشار از طریق کانال‌های لنفاوی و جریان خون را دارند. سرطان پستان نیز مانند هر نوع سرطان جنبه‌های مختلف سلامت روان را به مخاطره می‌اندازد و مانند سایر بیماری‌های مزمن، بهزیستی روان‌شناختی را کاهش می‌دهد. از زمینه‌های مورد آسیب واقع شده در سرطان پستان تصویربدنی است. تصویربدنییکی از عنصرهای مهم در کیفیت زندگی بیماران سرطانی هستند. هنوز معنای دقیقی از تصویربدنی وجود ندارد. می‌توان تصویر بدنی را به عنوان تصویری از بدن که فرد در ذهن خود شکل می‌دهد در نظر گرفت. درواقع تصویربدنیچگونگی درک و تصویرکردن خویش است.

درمان سرطان ممکن است منجر به تغییرات عمده‌ای از تصویر بدنی به واسطه فقدان یک قسمت، بدشکلی زخم‌ها یا تغییرات بدنی شود. زنانی که تحت درمان سرطان پستان قرار می‌گیرند دچار یک سری تغییرات از جمله از دست دادن یا بدشکلی یک یا هر دو پستان، زخم‌های ناشی از جراحی و تغییرات پوستی و افزایش وزن می‌شوند. این تغییرات ارتباطی بسیار نزدیک با ظاهر فیزیکی و تصویر بدنی دارند و اغلب منجر به کاهش سلامت روان، کاهش کیفیت و رضایت زناشویی و استرس‌های روان‌شناختی حاصل از این تصویر نامناسب از تن می‌شود.

زنان دارای سرطان پستان در متغیرهای تصویربدنی و رضایت زناشویی نسبت به گروه عادی در وضعیتی متفاوت‌تر قرار می‌گیرند. به همین دلیل لازم است که در مراکز درمانی سرطان، دوره‌های درمانی روانشناختی نیز برای این افراد در نظر گرفته شود. یکی از درمان‌هایی که کمتر در زمینه توانمندکردن روان‌شناختی زنان مبتلا به سرطان پستان مورد توجه قرار گرفته است درمان متمرکز بر شفقت است.

اصول‌پایه در درمان متمرکز بر شفقت به این موضوع اشاره دارد که افکار، عوامل، تصاویر و رفتارهای تسکین بخش بیرونی باید درونی شوند. در این صورت ذهن انسان همانگونه که نسبت به عوامل بیرونی واکنش نشان می‌دهد در مواجهه با بعد درونی نیز آرام شود.

پژوهش حاضر از آن جهت نو محسوب می‌شود که اولاً در زمره متغیرهای روان‌شناسی تحولی مثبت‌نگر قرار دارد. همچنین تاثیرپذیری این متغیرها در کنار یکدیگر با استفاده از درمان متمرکز بر شفقت در پژوهش‌های دیگر بررسی نشده‌اند.

پژوهش حاضر از نوع آزمایشی با طرح از نوع پیش‌آزمون – پس‌آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه زنان مبتلا به سرطان پستان تحت درمان در بیمارستان امام خمینی شهر تهران در سال ۱۳۹۶ بودند. از بین بیمارانی که در این مرکز تحت جراحی، شیمی درمانی و پرتو درمانی قرار داشتند ۳۰ نفر از بیماران دارای سرطان پستان درجه ۲، با روش نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شدند و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند. روش تصادفی سازی به این شکل بود که پس از انجام مصاحبه روان‌شناختی و بررسی پرونده‌های بیماران، از بین بیمارانی که واجد ملاک‌های ورود به پژوهش بودند تعداد ۱۵ نفر با استفاده از روش قرعه‌کشی توسط فردی غیر پژوهشگر در دو گروه آزمایش و تعداد ۱۵ نفر در گروه کنترل جایگزین شدند. با توجه به اینکه در مطالعات مداخله‌ای، حجم نمونه برای هر یک از گروه‌ها، ۱۵ تا ۲۰ نفر توصیه می‌شود، حجم نمونه در این پژوهش‌ها برای هر یک از گروه‌ها ۱۵ نفر تعیین شد.

معیارهای ورود به این مطالعه شامل دارا بودن تشخیص سرطان پستان توسط پزشک متخصص سرطان، اتمام فرآیند درمان جسمانی (به دلیل کنترل اثربخشی مداخله روان‌شناختی) تمایل و توانایی شرکت در جلسات درمان متمرکز بر شفقت، داشتن سن بین ۳۰ تا ۵۳ سال (به دلیل دارا بودن توانایی جسمانی برای انجام تکالیف خانگی) بود.

ملاک‌های خروج از این مطالعه شامل همزمانی ابتلاء به بیش از یک نوع سرطان (در جهت کنترل عوامل مخدوش‌کننده توسط پزشک متخصص سرطان، تشخیص بیماری‌های طبی همزمان، تشخیص ابتلاء به دیگر بیماری‌های وخیم (که از طریق مطالعه پرونده‌های مصاحبه با بیمار بررسی شد)، دارا بودن اختلال‌های روان‌پزشکی از جمله اختلال‌های روان‌پریشی و شخصیت (به دلیل گروهی بودن مداخله، کنترل عوامل مخدوش کننده اثرات مداخله و لزوم همگن بودن اعضا) بود.

ابزار پژوهش در این مطالعه دو پرسشنامه تصویر بدنی و رضایت زناشویی به ترتیب با ۱۰ و ۱۲ مؤلفه بود که اعتبار و روایی پرسش‌نامه رضایت زناشویی در داخل کشور بررسی شده است.

هم‌چنین در گروه آزمایش ۱۳ نفر از شرکت‌کنندگان متأهل و ۲ نفر مجرد و در گروه کنترل ۱۴ نفر متأهل و یک نفر مجرد بودند.

نتایج نشان می‌دهد استفاده از درمان متمرکز بر شفقت به طور معناداری موجب افزایش ابعاد تصویر بدنی زنان مبتلا به سرطان پستان در مرحله پس‌آزمون شده است. لذا می‌توان گفت که آموزش درمان متمرکز بر شفقت برتصویربدنی زنان مبتلا به سرطان مؤثر است. هم‌چنین استفاده از درمان متمرکز بر شفقت به طور معنی داری موجب افزایش ابعاد رضایت زناشویی زنان مبتلا به سرطان پستان در مرحله پس‌آزمون شده است.

شفقت به خود مستلزم پذیرش فعال و صبورانه‌احساسات سخت است. از طرفی دیگر بخشی از آموزش شفقت به خود بر ذهن‌آگاهی تمرکز دارد. در سال‌های اخیر، روان‌شناسی مثبت‌نگر با شعار توجه به توانمندی‌های انسان به این دسته از افراد توجه ویژه ای را معطوف کرده و هدف خود را افزایش بهزیستی روانی این افراد قرار داده است. از طرفی ذهن آگاهی استفاده شده در درمان متمرکز بر شفقت با استفاده از فنونی نظیر آموزش آرمیدگی و پذیرش عاری از قضاوت وضعیت موجود، و هشیار بودن نسبت به خویش که از مفاهیم بنیادین این رویکرد است سبب هشیاری از لحظه حاضر و به تبع آن، کاهش اضطراب و تصویر بدنی منفی بیماران مبتلا به سرطان پستان می‌شود.

یکی دیگر از مشکلات زنان مبتلا به سرطان پستان پایین بودن رضایت زناشویی آنهاست که در این پژوهش نتایج نشان داد که آموزش درمان متمرکز بر شفقت بر رضایت زناشویی زنان مبتلا به سرطان پستان تأثیر معناداری دارد. می‌توان گفت که در آموزش شفقت خود، مهربانی با خود، درک خود به جای قضاوت خود و نوعی حمایت نسبتبه‌کاستی‌ها و بی‌کفایتی‌های خود است. اعتراف به اینکه همه انسان‌ها دارای نقص هستند، اشتباه می‌کنند و درگیر رفتارهای ناسالم می‌شوند، مشخصه اصلی اشتراکات انسانی است.

همچنین آموزش شفقت خود به سبب گسترش مهربانی، درک خود و پرهیز از انتقاد و قضاوت‌های ناگوار نسبت به خود می‌شود.

آموزش شفقت خود در زنان، نگرش‌های صمیمانه زنان تقویت می‌کند، بین زنان احساس به هم پیوستگی به وجود می‌آورد و مسبب جذابیت، رفتار شایسته، مناسب و اعتماد بین افراد متأهل می‌شود و هرچه شفقت خود بیشتر باشد، صمیمیت در روابط بین زنان بیشتر می‌شود، زمینه خشنودی و رضایت، هیجانات مثبت در رضایت از زندگی زناشویی زنان می‌شود.