سیستم دفاعی
آلودگی هوا یکی از معضلاتی است که در فصل سرما با آن مواجهه هستیم. باید توجه کرد که یکی از مهمترین راهکارهای تقویت سیستم دفاعی بدن در برابر آلودگی هوا، مصرف برخی از مواد غذایی، آن هم به صورت منظم است.
آلودگی هوا یک مشکل جدی در جهان امروز است و نمی‌توان تبعات آن را نادیده گرفت. بنابراین، بهترین کاری که می‌توان انجام داد خنثی نمودن اثرات منفی تنفس مواد شیمیایی و سمی از بدن است که ناشی از آلودگی هوا وارد بدن می‌شوند. در عین حال هر ساله با شروع فصل سرما با معضل آلودگی هوا به دلیل وارونگی هوا مواجه هستیم. یافته‌های مطالعاتی حاکی از آن است که قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا با طیف وسیعی از اثرات بر سیستم تنفسی و قلبی عروقی و افزایش مرگ و میر همراه است. بسیاری از اجزای ذرات معلق و سنگین هوا تحریک‌کننده و زمینه‌ساز سرطان به خصوص سرطان ریه، بیماری‌های مزمن مانند آلرژی‌های دستگاه تنفسی، عفونت‌های تنفسی و بیماری‌های قلبی عروقی محسوب می‌شوند.
در حین تنفس، ذرات معلق سمی هوا وارد بدن شده و به سطح ریه‌ها می‌چسبند و به این وسیله التهاب را در بدن تحریک کرده و باعث کاهش آنتی‌اکسیدان‌های بدن به خصوص آنتی اکسیدان‌های مایع پوششی ریه می‌شوند که به دنبال آن سلول‌های مختلف تخریب شده و خطر ابتلا به سرطان به خصوص سرطان ریه افزایش پیدا می‌کند. بنابراین دریافت غذاها و مواد مغذی که التهاب را کاهش می‌دهند، در کنار دریافت مقادیر بالای آنتی‌اکسیدان‌های غذایی می‌توانند به کاهش اثرات مخرب ناشی از استنشاق ریزگردها کمک کنند. باید توجه کرد که می‌توان با مصرف مواد غذایی مناسب و متعادل بدن را در برابر آلاینده ها محافظت کرد.
باید توجه کرد که آلاینده‌های موجود در هوا با حمله به سلول‌های بدن عوارض نامطلوبی را به جا می‌گذارند. در حالت عادی، سیستم دفاعی بدن، سلول‌ها را از کلیه آسیب‌های بیرونی محافظت می‌کند. اما عوامل مخرب محیطی مثل اشعه ماوراء بنفش و آلودگی‌های محیط و … باعث می‌شوند بدن نتواند مبارزه کند در نتیجه ساختمان و عمل سلول های بدن توسط مخرب‌هایی نظیر رادیکال‌های آزاد تخریب می‌شود. در مقابل آنتی‌اکسیدان‌ها مولکول‌هایی هستند که جلوی عمل رادیکال‌های آزاد را گرفته و مانع از تخریب سلول‌های حیاتی بدن می‌شوند. مصرف بیشتر آنتی‌اکسیدان‌ها زمینه‌ای را فراهم می‌کنند که بدن به راحتی رادیکال‌های آزاد مضر را از بین ببرد.
یکی از این آنتی‌اکسیدان‌ها ویتامین E است. عملکرد عمده ویتامین E نقش آنتی اکسیدانی آن است. این ویتامین نسبت به شرایط طبخ مقاومت بیشتری دارند روغن ها (غنی ترین) منبع این ویتامین اند که با پختن از بین نمی روند ولی با سرخ کردن تخریب می شوند. منابع آن روغن سویا، روغن آفتابگردان، جوانه گندم و سایر روغن های گیاهی است بنابراین سعی شود در طبخ و فرآوری غذاها حتما از انواع روغن‌های خوراکی گیاهی استفاده شود. ضمن معرفی روغن ماهی، روغن زیتون و انواع مغزها به عنوان منابع خوب این ویتامین ولی نباید بیش از نیاز مصرف شوند. زیرا در صورت مصرف بیش از حد نیاز با تولید انرژی می‌توانند منجر به اضافه وزن یا چاقی می شوند.
ویتامین C نیز یکی دیگر از آنتی‌اکسیدان‌هایی است که می‌تواند به سیستم ایمنی بدن کمک کند. عملکرد آن به دلیل وجود آنتی اکسیدان، افزایش مقاومت به عفونت‌ها وافزایش جذب آهن است. این ویتامین در سبزی ها و میوهای تازه موجود است. نسبت به حرارت، نور و محیط قلیایی بسیار حساس است. مثلاً با افزودن جوش شیرین به غذا، ویتامین موجود در غذا غیر فعال می‌شود. بنابراین میوه و سبزیجات غنی از ویتامین C بخورید. پرتقال، لیمو ترش، نارنج، نارنگی، توت فرنگی، سیب، خربزه، طالبی، انار و سبزیجات سبز تیره همچون اسفناج و سبزی خوردن، انواع فلفل از جمله فلفل دلمه‌ای، شلغم، لبو و پیاز را در روزهای آلودگی هوا مصرف کنید.
بتاکاروتن نیز یکی از کاروتنوئیدهای مهم و پیش ساز ویتامین A است که در بدن تبدیل به ویتامین A می‌شود و شامل میوه و سبزیجات زرد و نارنجی است که باید زیاد استفاده کنید. مصرف بالای هویج، کدو حلوایی، گوجه فرنگی، زردآلو، آلو، طالبی، موز، انبه توصیه می‌شود. این میوه‌ها و سبزی‌ها دارای بتاکاروتن بالا (که در بدن تبدیل به ویتامین A می‌شود) هستند که به بدن کمک می‌کند تا اثرات مضر ناشی از ریزگردها کاهش یابد.
در عین حال برای عملکرد آنزیم‌هایی در بدن که بتواند با شرایط بد محیطی و آسیب‌رسان مقابله کند، دریافت سلنیم ضروری است که این ماده مغذی را می‌توان از طریق منابع غذایی آن مانند ماهی، گوشت قرمز، غلات، حبوبات، تخم مرغ، مرغ و سیر با تنظیم یک برنامه غذایی سالم دریافت کرد.
منیزیم در هوای آلوده موجب کاهش جذب فلزات سنگین مانند کادمیوم شده و دفع سرب را بالا می‌برد و از این طریق زمان تماس این ترکیبات زیانبار را در بدن به حداقل می‌رساند و بنابراین مصرف انواع سبزی‌ها با رنگ سبز تیره که از این ماده مغذی غنی هستند، به همه افراد توصیه می‌شود. منابع غذایی خوب منیزیم عبارتند از انجیر، لیمو، گریپ فروت، ذرت زرد، بادام، گردو، پسته، مغزها، آجیل، سبزیجات برگی شکل مثل کلم، اسفناج، جعفری، کاهو، برگ چغندر، غلات سبوس‌دار و حبوبات مثل لوبیا و سویا و … است.
همچنین مصرف جوانه‌ها و آجیل‌های گیاهی را در روزهای آلودگی هوا در اولویت قرار دهید. انواع جوانه‌ها، مغزهای آجیلی و تخم آفتابگردان حاوی ویتامین E بالایی هستند که می‌تواند به کاهش التهاب در بدن و مقابله با اثرات مضر آلودگی هوا بر سلامت کمک کند.
ماهی، گردو و خرفه بیشتر مصرف کنید. این مواد غذایی امگا ۳ خوبی دارند که می‌تواند در حفظ سلامت ریه‌ها موثر باشند. باید توجه کرد که مصرف ماهی‌های روغنی که سرشار از اسیدهای چرب امگا ۳ هستند، می‌تواند در کاهش تنگی نفس و اثرات زیانبار ترکیبات التهاب‌آور مفید باشد. در عین حال توصیه می‌شود که از سرخ کردن ماهی اجتناب کنید و آن را در صورت امکان بخار پز، آب پز یا تنوری مصرف کنید. افزودن انواع چاشنی‌ها (آب لیمو، آب نارنج، ..) به ماهی بخارپز و تنوری یا آب پز موجب بهبود طعم و مزه آن می‌شود.
از مصرف سبزیجات خانواه کلم غافل نشوید. کلم بروکلی، گل کلم و کلم برگ ماده‌ای دارند که می‌تواند به روند حذف سموم و پیشگیری از سرطان کمک کند. یافته‌های تحقیقاتی حاکی از آن است که مصرف این سبزیجات اثرات منفی سموم استنشاق شده بر ریه را تا حد چشمگیری کاهش می‌دهند.
– پیاز و سیر را در برنامه غذایی روزانه خود قرار دهید. این غذاها حاوی ماده‌ای هستند که به تقویت ریه‌ها و کاهش خلط در ریه کمک می‌کنند.
– مکمل ویتامین دی مصرف کنید. ویتامین D به عنوان تقویت‌کننده سیستم ایمنی نقش مهمی در مقابله با اثرات آلودگی هوا دارد. بنابراین از وضعیت ویتامین D بدن خود با یک آزمایش ساده خون آگاه شوید و در صورت کمبود حتما با مشورت با کارشناسان یا متخصصین تغذیه از مکمل ویتامین D استفاده کنید.
– در تهیه غذاهای خود حتما از زردچوبه استفاده کنید. این ادویه دارای کورکومین است که باعث بهبود عملکرد ریوی می‌شود.
– شیر و لبنیات مصرف کنید. باید توجه کرد که مصرف روزانه شیر و مواد لبنی به مقدار کافی، عوارض ناشی از آلودگی هوا را بر دستگاه گوارش به دلایل زیرکاهش می‌دهد:
الف- شیر به دلیل دارا بودن فسفر، منیزم و کلسیم، خنثی کننده سموم است.
ب- شیر، دفع ادرار و مدفوع و مواد آلاینده را تنظیم می‌کند. هر وقت میزان باکتری‌های مفید بر اثر ورود سرب و مواد آلاینده به بدن کم شود، عمل دفع هم با مشکل مواجه می‌شود و این مواد در بدن باقی می‌مانند. شیرهای غنی شده با باکتری‌های به نام پروبیوتیک، سطح باکتری‌های مفید را در روده انسان تعادل می‌بخشد.
ج- کلسیم موجود در شیر، منجر به کاهش جذب سرب و همه فلزات سنگین موجود در هوای آلوده می‌شود. توصیه می‌شود در شرایط آلودگی هوا از شیر کم چرب استفاده شود. زیرا دریافت اسیدهای چرب اشباع موجود در فراورده‌های لبنی پرچرب می‌تواند در کاهش کارایی سیستم ایمنی دخالت کرده و موجب گسترش بیماری‌های ریوی در هوای آلوده شود. بنابراین توصیه می‌شود روزانه حداقل دو لیوان شیر یا ماست مصرف شود.
در عین حال به یاد داشته باشید اگر بخواهید اثرات محافظت‌کننده غذایی در مقابل آلاینده‌ها به مدت طولانی باشند، باید به طور منظم این مواد غذایی را مصرف کنید.
